Menning: Lífvísindi

Í síðustu viku stikluðum við á stóru um Púma-manninn úr  heimi kvikmynda. Menningarmolinn þessa vikuna kemur hinsvegar úr flokki lífvísinda, nánar tiltekið dýrafræði. Nauðsynlegt verður að teljast að Púmur þekkji arfleið sína og sögu. Eitt af þeim mikilvægu atriðum er að þekkja skepnuna sem félagið kennir sig við.  

Púma (Puma concolor), sem einnig kallast fjallaljón, er kattardýr af undirættinni Felinae (smákettir) og er eina tegundin innan Puma-ættkvíslarinnar. Þó Púmur teljist til smákatta eru þau tiltölulega stór, karldýrin eru á bilinu 36 til 120 kg að þyngd og kvendýrin 29 til 64 kg. Litur þeirra er nokkuð breytilegur, frá gulbrúnum yfir í grábrúnan.

Púmur lifa í Norður- og Suður-Ameríku. Ekkert spendýr á meginlandi Ameríku hefur jafn mikla útbreiðslu og fjallaljón, eða frá Eldlandi syðst í Suður-Ameríku, allt norður til suðausturhluta Alaska í Norður-Ameríku. Fjallaljón hafa því aðlagast mjög ólíkum búsvæðum, svo sem hálfeyðimerkum, barrskógum, gresjum, kjarrlendi, staktrjáasléttum, regnskógum og fjalllendi. Eins og flestar aðrar kattategundir mynda fress fjallaljóna óðul sem innihalda óðul nokkurra kvendýra. Dýrin fara reglulega um óðulin og pissa upp við tré til að merkja óðalsmörkin. Óðulin eru misstór og helgast stærðin helst af fæðuframboði og landfræðilegri legu. Eftir því sem nær dregur miðbaug eru óðulin minni, en óðul í fjalllendi eru þó gjarnan afar stór. Óðul kvendýra geta verið frá 26 til 350 km², en óðul karldýranna eru frá 140 til 760 km² . Líkt og kettir almennt (að ljónum undanskildum) eru Púmur að mestu einfarar, nema hvað fullorðin dýr geta umborið hvor önnur í fjóra til sex daga á æxlunartíma. Auk þess virðast bræður halda saman í nokkra mánuði eftir að þeir yfirgefa móður sína.

Rannsóknir hafa sýnt að læðurnar gjóta að meðaltali á tveggja ára fresti og er gotstærðin frá einum og allt upp í sex kettlinga. Meðgöngutíminn er á bilinu 82-96 dagar og eru kettlingarnir á spena í allt að 40-45 daga. Rannsóknir hafa sýnt að fjallaljón verða yfirleitt ekki eldri en 12 ára.

Púmur eru kjötætur eins og önnur kattardýr. Það er alltof löng upptalning að nefna öll þau dýr sem fjallaljón veiða sér til matar en í stuttu máli eru spendýr algengust á matseðli þeirra, allt frá smáum nagdýrum upp í elgi. Stöku sinnum éta þau fugla eða jafnvel snigla þegar hart er í ári. Greining á fæðu fjallaljóna á tilteknum stað í Kaliforníuríki leiddi í ljós að 54% af veiði þeirra eru Múlhirtir (Odocoileus hemionus), virginíu-hjörtur (Odocoileus virginianus) var 28% af fæðunni, skógarkanínur (Sylviaticus spp.) voru 5,8%, Asnahéri (Lepus californicus) (sjá mynd)  2% og nautgripir 1,5%.

Hefðbundnar veiðiaðferðir fjallaljóna byggjast á því að læðast að bráðinni, stökkva á hana og bíta í háls eða hnakka, annað hvort til að kæfa hana eða spenna hálsliðina í sundur. Eftir að hafa étið nægju sína af nýdrepinni bráðinni fer fjallaljónið með afganginn á afvikinn stað og felur hann í laufblöðum eða einhverju öðru sem hægt er að nota til að hylja bráðina.

Púmur eiga sér ekki marga náttúrulega óvini. Stöku sinnum verða þau úlfum eða björnum að bráð, en þá er oftast um að ræða ung eða veik dýr.                                                                                                                                               Jón Már Halldórsson, líffræðingur.
Heimildir:
Currier, M.J.P. 1983. Mammalian Species. The American society of Mammalogists, Michigan. Nowak, R.M., Paradiso, J.L. 1983. Walker's Mammals of the World. The Johns Hopkins University Press.

- Ritstjórn.